Onafhankelijk Suriname

Op 25 november 1975 werd Suriname een onafhankelijke republiek. Hieraan is een lang proces van dekolonisatie voorafgegaan, waarvan het grootste deel daags voor de onafhankelijkheidsdatum werd voltooid.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd vanaf mei 1940 Nederland bezet door de Duitsers en kort na de aanval op Pearl Harbor van 7 december 1941 werd Nederlands-Indië door de Japanners bezet. Hierna waren alleen de gebiedsdelen in De West nog niet bezet.

Precies een jaar na Pearl Harbor gaf koningin Wilhelmina tijdens een radiotoespraak vanuit Londen aan dat de overzeese gebiedsdelen na afloop van de oorlog een grotere mate van vrijheid zouden krijgen.

Dit werd door een deel van de Surinamers opgevat als een stap naar de onafhankelijkheid, zeker omdat Nederlands-Indië in 1945-1949 onafhankelijk werd als Republiek Indonesië.

In 1954 werd het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden van kracht. Koningin Juliana zei hierover in haar toespraak dat Nederland, Suriname en de Nederlandse Antillen "zich gelukkig mochten prijzen dat een lange evolutie, ongeveer begin deze eeuw begonnen, heden een bevestiging vindt in het Statuut."

Suriname kreeg hierbij een grotere mate van zelfbestuur.

Dit betekende dat Suriname zijn binnenlandse aangelegenheden zelf mocht behartigen.

Surinamers kregen de Nederlandse nationaliteit.

Onafhankelijkheid kwam in Suriname nauwelijks ter sprake, behalve toen eind jaren 50 intellectuelen van zich lieten horen.

De Partij Nationalistische Republiek sprak zich uit voor een zo spoedig mogelijke onafhankelijkheid. Volgens deze partij moest Nederland actief meewerken om het kolonialisme te beëindigen.

In 1969 kwam, onder leiding van Premier Jules Sedney, een coalitie van VHP en de PNP aan de macht.

Deze regering vond onafhankelijkheid geen goed idee, maar wilde wel voorbereidingen treffen. Maar de ontwikkelingen gingen anders. In 1973 kwam de coalitie van VHP en PNP ten val.

De NPS kwam in 1973 aan de macht. Premier Henck Arron wilde niet later dan "ultimo 1975" Suriname onafhankelijk verklaren. De VHP en VHP-voorman Jagernath Lachmon waren toen in Nederland. Zij vonden Arrons verklaring alleen geschikt voor "binnenlandse consumptie".

Intussen regeerde in Nederland het progressieve Kabinet-Den Uyl.

Den Uyl vond dat Nederland geen koloniën meer hoorde te hebben en sprak zich uit voor onafhankelijkheid van de overzeese gebiedsdelen in deze kabinetsperiode, dus uiterlijk in mei 1977. Daarnaast speelde voor de regering ook migratie van Surinamers een rol.

Men hoopte door Suriname op eigen benen te zetten deze toestroom te stoppen.

Echter, de toestroom van Surinamers nam alleen maar toe.

Nederland moest veel doen om de Surinamers op te vangen.

Een stop op de immigratie werd niet ingevoerd.

In Nederland reageerden de Surinamers tweeledig: aan de ene kant voelde men zich het doelwit van een negatieve hetze, dus was men trots op het streven naar een onafhankelijke staat.

Aan de andere kant was het moeilijk om op korte termijn de keuze te moeten maken voor de Nederlandse of Surinaamse nationaliteit.

Nederland begon daarop met de voorbereidingen voor het overleg over de staatkundige toekomst van Suriname.

Het eerste grote overleg was van 18 tot 21 mei 1974 tussen leiders van alle Nederlandse regeringen. Uit dit overleg volgde het Haags protocol, met een principebesluit en basisafspraken met regelingen ter voorbereiding van de onafhankelijkheid.

Arron reageerde opgelucht en was er tevreden mee.

Hij bleef vasthouden aan ultimo 1975.

Oppositieleider Lachmon was een fel tegenstander.

Er was immers nog niet eens gesproken over een grondwet die het Statuut zou vervangen.

Lachmon had niets tegen het idee van een onafhankelijk Suriname, maar de manier waarop het proces verliep, beviel hem niet.

In augustus 1974 werd nog een conferentie belegd door de Surinaamse gemeenschap in Nederland. Onderwerp van deze conferentie was de toescheidingsovereenkomst.

Zonder deze overeenkomst zouden veel Surinamers tussen wal en schip kunnen raken.

De heersende stemming was dat men vanuit Nederland niets meer te vertellen zou hebben als Surinaamse gemeenschap.

Ook de nationaliteitenkwestie speelde een rol op deze conferentie.

In oktober 1974 hielden de overheden nogmaals een conferentie in Den Haag. Den Uyl en Arron werden het eens over maatregelen tegen de grote stroom migranten.

De Surinaamse delegatie was verdeeld: er waren veel argumenten voor en tegen een dubbele nationaliteit voor een bepaalde Periode.

De Nederlandse regering stond achter de onafhankelijkheid.

Tegenstanders in Suriname vreesden echter een verdeeld land.

In de maanden voor november 1975 moesten er spijkers met koppen worden geslagen.

In die tijd ontstonden raciale spanningen en partijpolitieke problemen.

Lachmon kondigde in 1975 acties aan, van Javaanse en Hindoestaanse zijde.

Minister De Gaay Fortman vond het een zaak van Suriname zelf, omdat het land eigenlijk al grotendeels onafhankelijk was.

De ministers Pronk, De Gaay Fortman reisden met de staatssecretarissen van Defensie en Buitenlandse Zaken naar Paramaribo om voor het aanstaande land de defensie en ontwikkelingshulp te bespreken.

Op 29 januari liepen deze besprekingen vast, maar op 1 februari werd het overleg alsnog met succes afgerond.

Er volgde een verdrag met betrekking tot de ontwikkelingshulp. Defensie werd door Nederland van de grond geholpen.

Intussen vervroegde Arron de onafhankelijkheid van "ultimo 1975" naar eind november.

Volgens de oppositie zou de datum echter verschoven moeten worden naar minimaal 1976, maar de regering besliste anders.

Nederland zou volgens de oppositie de soevereiniteit pas over moeten dragen bij een bredere regering.

Deze basis was te smal.

In februari 1975 reisde Lachmon opnieuw naar Nederland, om steun te zoeken voor een bredere basis voor een goed plan voor de toekomst.

Intussen bleven de spanningen hevig. Arron ontkende de raciale spanningen niet, maar weet het aan het gebrek aan identiteit.

De onafhankelijkheid zou dit uiteindelijk zelf oplossen.

Vlak voor topoverleg verklaarde Lachmon dat verzet geen zin meer had, omdat Nederland ook van Suriname af wilde.

Arron was inmiddels al gestart met voorlichtingscampagne.

De opzet hiervan was ook om de oppositie een slag voor te zijn.

In maart volgde een zoveelste topoverleg, ook met de regering van de Nederlandse Antillen erbij. Slechts gezamenlijk kon immers een besluit worden genomen om het Statuut te wijzigen.

Den Uyl meldde dat er nog een afsluitend overleg kwam (na een bilateraal verdrag tussen Nederland en Suriname) in mei.

Er bleken nog onenigheden te zijn over ontwikkelingshulp en vrij verkeer tussen beide landen. Suriname eiste f 6,5 miljard, terwijl Nederland maximaal f 1,5 miljard wilde geven.

Uiteindelijk kwam men tot een compromis: Nederland zou f 3 miljard geven.

In juni laatste overleg over ontwikkelingssamenwerking en de toelatingsregeling.

Over ontwikkelingssamenwerking werd men het op 26 juni eens.

Nederland stond garant voor f 3,5 miljard in 10-15 jaar.

Er zou een afschaffing van de visumplicht komen en een overeenkomst voor migratie.

Wie over huisvesting en middelen van bestaan beschikte, kreeg na drie maanden een verblijfsvergunning. Den Uyl en Arron waren tevreden over dit overleg.

Na overeenstemming in juni 1975 verplaatste het onafhankelijkheidsgebeuren zich naar Suriname.

Nu restte nog de parlementaire behandeling.

Het Surinaamse parlement moest veel werk verzetten om alles op tijd af te krijgen.

Een concept-grondwet moest worden goedgekeurd.

In die dagen ontstond een machtsspel tussen coalitie en oppositie, die zich uitte door het overlopen van parlementsleden.

Niet veel later had de regering geen meerderheid meer, dus moest het kabinet eigenlijk aftreden. Dat gebeurde echter niet.

Gouverneur Johan Ferrier hield zich stil, mogelijk omdat hij na de onafhankelijkheid de eerste president van het land zou worden.

Tijdens de opening van het parlementaire jaar op 1 september 1975 kondigde hij aan dat voor 25 november alles gereed moest zijn voor een onafhankelijk Suriname.

Bij de verkiezingen van november 1973 behaalde de PNP van Jules Sedney geen enkele zetel en werden de 39 zetels verdeeld tussen de Nationale Partij Kombinatie (NPK; bestaande uit NPS, PNR, PSV en KTPI) met 22 zetels en de VHP met 17 zetels.

De VHP vond het voor onafhankelijkheid te vroeg. Midden 1975 verlieten Somohardjo, Liesdek-Clarke en Lee Kong Fong de NPK en vormden een driemansfractie zodat de NPK nog maar op 19 van de 39 zetels kon rekenen.

Spoedig daarna was Lee Kong Fong enige tijd onvindbaar (hij zou ondergedoken zijn na intimidatie door partijgenoten) zodat de verhoudingen in de Staten 19 tegen 19 was en er geen besluiten meer genomen konden worden.

Terwijl de onderhandelingen met Nederland vorderde ontbrak het de regering dus aan een gewone meerderheid in de Staten laat staan een ruime meerderheid die nodig was om de nieuwe grondwet goed te keuren.

Toen ook nog eens onrust in het land uitbrak met onder andere brandstichtingen en een mislukte moordaanslag op Arron besloot het VHP Statenlid Hindori de regering te steunen om een mogelijke burgeroorlog te voorkomen.

Hoewel Hindori door deze stap binnen zijn partij verguisd werd besloot de VHP in deze nieuwe situatie om toch maar met de NPK samen te werken aan een nieuwe grondwet en zich neer te leggen bij de snelle onafhankelijkheid die op 25 november 1975 een feit werd.

Lachmon verbood Hindori namens de VHP in het parlement op te treden.

Uiteindelijk stuurde Lachmon toch delegaties naar Den Haag voor de debatten over het onafhankelijkheidsproces.

Deze begonnen op 21 oktober 1975 en voltrokken zich in een sfeer waarin men eenstemmig was. Lachmon steunde ook een vrij Suriname, maar was nog steeds bezorgd om de nabije toekomst.

Hij wilde desondanks wel op legale wijze de onafhankelijkheid voor Suriname verkrijgen.

De Tweede Kamer aanvaardde met 106 stemmen voor en 5 tegen de onafhankelijkheidswens. Daarna beschikte de Surinaamse coalitie weer over een meerderheid, zodat begin november het werk kon beginnen.

Afgezien van kleine strubbelingen kon de grondwet doorgang vinden.

De parlementaire behandeling hiervan begon op 16 november.

Pas op 18 november stapte Arron naar Lachmon om te verzoenen. Lachmon reageerde verrast, in aangename zin, maar bleef geen voorstander van de onafhankelijkheid in deze vorm.

De grondwet werd daarna met algemene stemmen aanvaard.

Wel verzocht de VHP om vervroegde verkiezingen.

Deze wens werd ingewilligd en de regering zegde toe om uiterlijk acht maanden na onafhankelijkheid verkiezingen te houden.

Op 21 november werd het standbeeld van koningin Wilhelmina verwijderd.

Op die plek kwam de Surinaamse vlag.

Het Oranjeplein werd omgedoopt in het Onafhankelijkheidsplein.

Op 24 november werd 's avonds voor het laatst de Nederlandse vlag gestreken.

Een groot feest barstte rond middernacht los. In gezelschap van Prinses Beatrix, Prins Claus en premier Den Uyl vierde men de eerste dag van een onafhankelijke Republiek Suriname.

Op 25 november was het dan echt zover.

Gewezen gouverneur Ferrier werd beëdigd als president, terwijl in Den Haag koningin Juliana het soevereiniteitsverdrag tekende, in het bijzijn van vice-premier Dries van Agt.

Bij de viering van 35 jaar Surinaamse onafhankelijkheid wilde het Nationaal Archief van Suriname de "akte van erkenning" tentoonstellen.

Deze bleek echter in Suriname niet meer te vinden.