Helmond
Helmond ( uitspraak (info / uitleg)) (dialect (Helmonds): Hèllemond) is een stad en gemeente in de provincie Noord-Brabant in Nederland.
De gemeente en stad telt 91.524 inwoners (1 januari 2019, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 54,57 km² (waarvan 0,10 km² water).
De gemeente Helmond maakt deel uit van het stedelijk netwerk BrabantStad en maakte deel uit van het voormalige kaderwetgebied Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE).
Kenmerkend voor de stad Helmond is een verleden van metaal- en textielindustrie.
De straatnamen die op -wal eindigen duiden op de voormalige omwalling van de vestingstad Helmond, waar het veertiende-eeuwse kasteel onderdeel van was.
De gemeente Helmond kent vier kernen: De stad Helmond, onderverdeeld in een aantal wijken en de voormalige dorpen Stiphout, Mierlo-Hout en Brouwhuis.
De laatste drie hebben het dorpse karakter weten te behouden.
In het wapen van Helmond staat een helm afgebeeld.
De naam Helmond heeft echter niets met een helm te maken.
De naam wordt wel uitgelegd als een samenvoeging van hel, dat 'laaggelegen' zou betekenen, en mond, dat zou verwijzen naar een hoger gelegen, beveiligde plaats.
De helm verscheen reeds op een zegel uit 1241, toen men de historische betekenis al niet meer kende.
Deze zou de versterkte middeleeuwse stad symboliseren.
Oorspronkelijk was het een middeleeuwse pothelm.
Deze is later aangepast aan de mode en is nu een toernooihelm.
De eikentakjes symboliseren de Vrijheid.
Het vogeltje in de takjes is een middeleeuwse versiering en heeft geen enkele betekenis.
Geschiedenis
Helmond is ontstaan vanuit een nederzetting die al voor het jaar 1000 moet hebben bestaan, en werd in 1179 voor het eerst genoemd in een bul van Paus Alexander III.
De stad werd in 1225 gesticht door Hertog Hendrik I van Brabant. Helmond heeft geen bewijzen bewaard van de toekenning van stadsrechten, maar algemeen gaat men ervan uit dat deze in dezelfde periode zijn verleend als van nabuur Eindhoven, dus in of rond 1232.
Helmond was eeuwenlang een centrum van textiele nijverheid die zich in de loop van de negentiende eeuw verder ontwikkelde tot een textielindustrie.
Deze werd gestimuleerd door de komst van de Zuid-Willemsvaart, die Helmond met 's-Hertogenbosch en verder met noord- en westelijk Nederland verbond en naar het zuiden via Maastricht verder met het Luikse bekken en de Belgische gebieden langs de Maas. Overblijfselen van de textielindustrie zijn enkele villa's van textielfabrikantenfamilies aan het kanaal en aan de Aarle-Rixtelseweg, en twee nog actieve bedrijven, de firma Raymakers en Vlisco.
Geografie
Helmond ligt tussen Nuenen en Deurne.
Dichtstbijzijnde grote stad is Eindhoven.
Verder ligt Helmond aan de Zuid-Willemsvaart en de rivier de Aa.
Aangrenzende kernen :
Mierlo, Deurne, Aarle-Rixtel, Bakel, Gemert, Lierop
Aangrenzende gemeenten
Laarbeek Gemert-Bakel Nuenen c.a. Deurne Geldrop-Mierlo Someren Asten
Wijken :
Binnenstad
Helmond-Oost
Helmond Noord
´t Hout
Brouwhuis
Helmond-West
Warande
Stiphout
Rijpelberg
Dierdonk
Brandevoort
Industriegebied Zuid
De gemeente Helmond heeft al verschillende keren buurgemeenten proberen te annexeren. In 1968 lukte dit nog met de gemeente Stiphout en delen van de gemeenten Mierlo (de kern Mierlo-Hout, later 't Hout en nu weer Mierlo-Hout), Deurne (deel van Brouwhuis) en Bakel en Milheeze (de kern van Brouwhuis en de Rijpelberg).
In de jaren negentig wilde de gemeente de noordelijke buurgemeente Aarle-Rixtel annexeren. Dit leidde tot hevig verzet in het landelijke kerkdorp.
Met de slogan 'Ale blie!' ('Aarle-Rixtel blijft!') wilden zij hun zelfstandigheid behouden. Uiteindelijk is het kerkdorp opgegaan in de nieuwe gemeente Laarbeek en werd dus geen onderdeel van Helmond.
De gemeente Helmond richtte nu haar ogen opnieuw op de zuidwestelijke buur gemeente Mierlo.
Maar ook de Mierlonaren waren de Helmonders dit keer te snel af.
In 1995 werd een klein deel van Mierlo geannexeerd door Helmond voor de bouw van de nieuwe wijk Brandevoort.
Het andere deel van Mierlo, dat de gehele kern Mierlo omvatte met ruim 10.000 inwoners, ging in 2004 samen met Geldrop op in de nieuwe gemeente Geldrop-Mierlo.
Bestuur en politiek
De gemeenteraad van Helmond bestaat uit 37 zetels.
Het college van burgemeester en wethouders voor de periode 2010 tot 2014 werd gevormd door SDOH-D66-HB (2 wethouders), CDA (burgemeester en 2 wethouders), en VVD (1 wethouder).
Na de verkiezingen kwamen de partijen SDH-OH, CDA, VVD, D66 en Helmondse Belangen tot een akkoord om een rechts college te vormen.
Het CDA claimde 2 wethoudersposten, waardoor er voor de coalitiegenoten bestaande uit 4 partijen 3 wethoudersposten over bleven.
Daarop besloten de fracties van SDH-OH, D66 en Helmondse Belangen zich samen te voegen tot één grote fractie genaamd SDOH-D66-HB.
Deze combinatie kreeg 2 wethouders, waarvan één (P.G.M. Tielemans) lid is van SDH-OH en één (J.B.C.W. van den Heuvel) lid is van D66.
De fractievoorzitter van Helmondse Belangen, Berry Smits, werd fractievoorzitter van de gecombineerde fractie.
Dit college had 20 van de 37 zetels in de raad.
Eind juni 2013 ging de bestaande coalitie met 4 wethouders verder, na het gedwongen vertrek van wethouder Tielemans.
Een kort daarvoor ondernomen poging van een deel van de coalitie om het CDA en de CDA–wethouders uit de coalitie te krijgen, strandde.
Inmiddels is bekend dat Helmondse Belangen en SDH-OH waarschijnlijk ook als partijen gaan fuseren tot één partij.
De samenstelling van het college is op dit moment als volgt:
Elly Blanksma-van den Heuvel (CDA)
Erik de Vries (SP)
Jos van Bree (VVD)
Antoinette Maas (GroenLinks)
Harrie van Dijk (Lokaal Sterk)
Gaby van den Waardenburg (D66)
Cathalijne Dortmans (GroenLinks)
Stedenbanden
Helmond heeft een stedenband (gehad) met de volgende plaatsen:
Mechelen (België)
San Marcos (Nicaragua), sinds 1987
Zielona Góra (Polen), van 1994 tot en met 2014
Economie
Sedert de negentiende eeuw is Helmond een industriestad geworden met veel metaal- en textielnijverheid.
Dit leidde tot een scherpe verdeling tussen armen en rijken, een tweedeling die ook geografisch tot uiting kwam door de Zuid-Willemsvaart.
Veel van de oorspronkelijke industrie is verdwenen, hoewel enkele bedrijven uit die tijd, zoals Vlisco, nog present zijn.
Vlisco is al sinds de negentiende eeuw actief als (zeer) grote exporteur van 'wax-prints' naar Westelijk Afrika en heeft daar een zodanige marktpositie en een zodanig lokaal gekleurde collectie dat men met wat goede wil zou kunnen spreken van de mode-hoofdstad van West-Afrika.
Wel zijn er veel nieuwe bedrijven gekomen, waarvan een aantal in de hoogwaardige technologiesector actief zijn.
Helmond telt uitgestrekte bedrijventerreinen.
Sedert de jaren zeventig van de twintigste eeuw was het ontwikkelingslaboratorium van VolvoCar in Helmond gevestigd.
Later werd dit NedCar en, na de verzelfstandiging ervan, PDE Automotive.
Dit werd als een kern voor een te ontwikkelen kenniscentrum voor de automobielindustrie beschouwd.
Dit in 2003 geïnitieerde centrum werd High Tech Automotive Campus genoemd.
Het beslaat 15 à 20 ha.
Hier vindt men ook TNO Automobieltechniek, dat vanuit Delft hierheen verhuisde, wat in 2008 zijn beslag heeft gekregen.
Ook het ontwikkelingslaboratorium van het Benteler concern is hier gevestigd, evenals middelbare- en hogere beroepsopleidingen in de automobieltechniek.
De stad kent daarnaast 22 bedrijven die als toeleverancier werkzaam zijn voor de automobielindustrie, waaronder het tot de VDL Groep behorende APTS, dat de Phileas bussen heeft gebouwd.
Diverse winkels zijn er in het centrum rond de Veestraat en de Markt.
In Helmond is er weekmarkt in het centrum op De Markt / Noord Koninginnewal / Ameideplein op zaterdag van 8:30 tot 16:00 uur en op woensdagochtend van 8:30 tot 12:30 uur.
Ook is er markt in Mierlo-Hout op dinsdag van 8:30 tot 12:30 uur en de vrijdagmarkt Brouwhuis op vrijdagochtend van 8:30 tot 12:30 uur.
Helmonders worden wel 'kattenmeppers' genoemd, wat hun spotnaam is.
Naar verluidt aten ze vroeger katten, of 'dakhazen', hetgeen mogelijk op de toenmalige armoede is terug te voeren.
In het Helmonds, een zeer karakteristiek dialect, zegt grootmoeder, die zo'n maaltijd zou hebben genuttigd: Mar jonge, ge kôhnt ut verskil nie zien, en ut smakte goewd. Krek un wild kneen.
Ook kent men het verhaal van kattenvriend Pater Nicodemus, die straatkatten ving en naar de zolder van het klooster bracht, waar ze zich aan de daar aanwezige muizen te goed konden doen.
Helmond heeft lange tijd een stadsdichter gehad.
Vanaf 1 januari 2011 was dat jarenlang Wim Daniëls, die ook Het Helmonds Woordenboek en de gedichtenbundel Helmond schreef.
Carnaval
Carnaval wordt ook groots gevierd in Helmond met onder meer de grootste optocht van het zuiden. Helmond is een echte carnavalsstad; naast de vele carnavalsverenigingen is er een grote vereniging die zich bezighoudt met het stadscarnaval (dat ieder jaar tienduizenden bezoekers trekt): de Keiebijters.
Met carnaval heet Helmond dan ook Keiebijtersstad of Kattegat.
De benaming keiebijter verwijst, net zoals veel namen van carnavalsverenigingen, naar het plaatselijke verleden, toen de thuisweverij de overheersende bron van bestaan was.
De wevers hadden in hun armzalige huizen veel last van de temperatuurschommelingen, wat het verwerken van het garen er niet gemakkelijker op maakte.
Om het kettinggaren wat te smeren (vooral bij droogte, om knappen te voorkomen) en wat gladder te maken waardoor de weefspoel er makkelijker doorheen schoot, gebruikte men natuurlijke hulpmiddelen, in dit geval speeksel.
Om de speekselproductie te bevorderen werden zaken in de mond genomen die net als kauwgom werkten: soms losse eindjes garenafval (drum genoemd; vandaar de naam van de Gemertse carnavallers als drumknauwers) en ook dus kiezelkeitjes, waar dus de naam Keiebijters aan herinnert.
Keiebijters : Grauwte smoel ginnen skrik daor staot dun helliemonder um bekend en wie ouwehoeren kan....
Helmond kent een verscheidenheid aan sportverenigingen.
Zo is er in Helmond de mogelijkheid om te voetballen bij 8 verschillende verenigingen.
Verder zijn er ook meerdere tennisbanen en beschikt de stad over een hockeyclub, namelijk HC Helmond.
Maar men kan in Helmond ook aan atletiek en wielrennen doen.
Bovendien is er ook een golfbaan van de Helmondse Golfclub Overbrug.
Helmond kent sinds de jaren vijftig betaald voetbal.
Aanvankelijk speelden HVV Helmond en SC Helmondia (die de stad in tweeën splitsten) beiden betaald voetbal.
Op 27 juli 1967 is Helmondia echter opgegaan in Helmond Sport, nadat HVV Helmond haar proflicentie reeds had op moeten geven vanwege financiële moeilijkheden.
Helmond Sport promoveerde in het eerste jaar van tweede naar eerste divisie, waar het nu ook nog (na een uitstapje naar de eredivisie in de jaren tachtig) actief is.
Eind 2017 is bekend geworden dat Helmond Sport in coproductie met de gemeente Helmond en scholengroep OMO een nieuw stadion gaat bouwen als onderdeel van een sport- en beleefcampus op sportpark De Braak.
Het huidige stadion van Helmond Sport, het SolarUnie Stadion zal dan worden afgebroken.
Bezienswaardigheden
Een bekend bouwwerk in Helmond is het vierkante kasteel bij het centrum. Deze waterburcht is in de veertiende eeuw gebouwd en heeft tot 2001 als Raadszaal dienstgedaan. Kasteel Helmond was tevens het decor van de serie Kasteel van Sinterklaas van Omroep Brabant.
Nabij het kasteel ligt de voormalige Hervormde kerk uit 1848. Het is een vroeg-neogotisch gebouw van architect Arnoldus van Veggel uit 's-Hertogenbosch. Tot 1963 was dit gebouw als kerk in gebruik, van 1973 tot 1983 was er de Gemeentelijke Archiefdienst gevestigd, sindsdien wordt het verhuurd als kantoor.
In het centrum van Helmond bevinden zich nog enkele middeleeuwse gebouwen en straatjes zoals het Huis met de Luts aan de Markt en het Ketsegängske.
De Sint-Lambertuskerk met het Robustelly-orgel, dat in 1772 in Luik gebouwd is, het Ketsegängske ligt tussen Markt en de Noord-Koninginnewal in het midden van de Markt, waar enkele herbouwde wevershuisjes staan.
Het Kapelletje van Binderen met de toegangspoort tot de voormalige Abdij van Binderen; het kapelletje ligt ten noorden van het centrum.
Enkele bezienswaardige overblijfselen van de industriële geschiedenis van Helmond zijn het Auw Fabriekske en Warande Park (vroegere Peapark). Het Auw Fabriekske is het oudste nog overgebleven industrieel monument , het komt namelijk uit 1840. Het was een textielfabriekje van de familie Bots, aan de Kanaaldijk N.W.. Aan deze kade zijn nog meer oude fabrieksgebouwen en villa's van voormalige textielbaronnen te zien.
Het Warandepark ligt ten westen van het centrum boven de Oranjebuurt. Het park bestaat voornamelijk uit loofbos en in het bos ligt ook een grafeiland. Bij het park bevinden zich verder een kinderboerderij en een vijver met paviljoen.
Een opvallende bezienswaardigheid van Helmond was Theater 't Speelhuis en de Kubuswoningen, die ontworpen zijn door Piet Blom. 't Speelhuis is echter op 29 december 2011 verwoest door een brand, waarbij ook een paar kubuswonigen beschadigd zijn geraakt. De activiteiten van het theater zetten zich nu voort in het aangepaste en licht verbouwde gebouw van de Onze-Lieve-Vrouwekerk, onder de oude naam van 't Speelhuis.
Aan de westzijde van de stad wordt vanaf eind jaren negentig gebouwd aan het centrum van de woonwijk Brandevoort, genaamd 'de Veste', dat de vorm heeft van een vestingstadje. 'De Veste' is geheel in een historiserende stijl gebouwd en bestaat uit huizen met allemaal verschillende, vaak rijk gedetailleerde geveltjes. De smalle, autoluwe straatjes zijn ontworpen om pittoreske beelden op te leveren. Te vinden zijn bijzonderheden als een gietijzeren markthal, een serie gemetselde bastions en vele ongewone woningen in de vorm van enkele grote en vele kleinere poorten
