Pericles

Pericles

Geboren ca. 495 te Athene, Griekenland

Overleden 429 v.Chr. te Athene, Griekenland

Rangstrategos (vgl. generaal)

Slagen/oorlogen :

Slag in Sicyon en Acarnania (454 v.Chr.)

Tweede Heilige Oorlog (448 v.Chr.)

Uitwijzing van de barbaroi uit Gallipoli (447 v.Chr.)

Samische Oorlog (440 v.Chr.)

Belegering van Byzantion (438 v.Chr.)

Peloponnesische Oorlog (431-429 v.Chr.)

Ander werkstaatsman en redenaar

Perikles (ca. 495–429 v.Chr., Oudgrieks: Περικλῆς / Periklēs, "omringd door glorie") was een prominent en invloedrijk staatsman, redenaar en generaal in Athene, van de phyle Akamantis en de deme Cholargos.

Hij was de zoon van Xanthippos en Agariste.

Via haar stamde hij af van de machtige familie van de Alkmaioniden.

Hij leefde tijdens de bloeiperiode van zijn stad, de periode tussen de Perzische en Peloponnesische Oorlog.

Perikles had zo'n grote invloed op de Atheense samenleving dat Thoukydides, een contemporain historicus en zijn bewonderaar, hem "de eerste man in Athene" noemt.Perikles vormde de Delisch-Attische Zeebond om tot een "Atheens rijk" en leidde zijn landgenoten tijdens de eerste twee jaar van de Peloponnesische Oorlog.

De periode waarin hij Athene leidde, ruwweg vanaf 461 tot 429 v.Chr., staat bekend als de "Eeuw van Perikles", hoewel deze periode kan teruggaan tot de Perzische Oorlogen of tot de eeuw voordien.

Perikles bevorderde de kunsten en literatuur.

Dit was de voornaamste reden waarom Athene de reputatie heeft het culturele centrum van de oud-Griekse wereld te zijn.

Hij begon een ambitieus project waarvoor de meeste van de overgebleven structuren op de Akropolis (waaronder het Parthenon) zijn gebouwd.

Dit project verfraaide de stad, droeg haar roem uit en gaf werk aan de mensen.

Bovendien stimuleerde Perikles de Atheense democratie in die mate dat hij een demagoog (δημαγωγὸς / dēmagōgòs) werd genoemd, al was deze term toentertijd nog neutraal.

Geboorte en jeugd

Perikles werd rond 495 v.Chr. geboren, in de deme van Cholargos ten noorden van Athene.

Hij was de zoon van de politicus Xanthippos, die werd geostraciseerd in 485-484 v.Chr. maar daarna naar Athene terugkeerde om vijf jaar later het Atheense contingent in de Griekse overwinning bij Mykale aan te voeren.

Perikles' moeder, Agariste, was een telg van de machtige maar controversiële adellijke familie van de Alkmaionidai, en haar familieconnecties speelden een cruciale rol in het begin van Xanthippos' politieke carrière.

Agariste was de achterkleindochter van de tiran van Sikyon, Kleisthenes, en de nicht van de Atheense hervormer leisthenes, een andere Alkmaionida.Volgens Herodotos en Ploutarchos droomde Agariste, een paar nachten voor Perikles' geboorte, dat ze een leeuw had gebaard.

Eén interpretatie van de anekdote beschouwt de leeuw als traditioneel symbool van grootsheid, maar het verhaal verwijst mogelijk ook naar de ongewone grote van Perikles' hoofd, dat een populair doelwit werd voor contemporaine komieken.

Hoewel Ploutarchos beweert dat deze afwijking de reden was waarom Perikles altijd met helm werd afgebeeld, is dit niet het geval; de helm was feitelijk het symbool van zijn officiële status als strategos (generaal).

Wij hebben een staatsvorm die niet een kopie is van de instellingen van onze naburen. In plaats van andere na te bootsen zijn wij juist een voorbeeld voor hen.

Onze staatsvorm heet een democratie, omdat ze in handen is van velen en niet van enkelen. In persoonlijke geschillen verzekeren onze wetten gelijk recht aan allen en de publieke opinie eert een ieder die zich door iets onderscheidt in het openbare leven boven anderen, niet om de klasse, waartoe hij behoort, maar om zijn waarde alleen.

Armoede is voor niemand die de staat van nut kan zijn een beletsel, hoe gering zijn aanzien ook is.

– Perikles' lijkrede (Perikleous logos epitaphios) zoals ze is vastgelegd door Thoukydides, II 37.1.

Perikles behoorde to de phyle van Akamantis (Ἀκαμαντὶς φυλὴ / Akamantìs fylē). In zijn jeugd liet hij echter weinig van zich horen en richtte hij zijn aandacht vooral op zijn studies.

De adel en welstand van zijn familie stonden hem toe om zich op dat gebied volop te ontplooien.

Hij kreeg onderricht in de muziek van de meest vooraanstaande muzikanten van die tijd (Damon of Pythokleides werden genoemd als zijn leraars) en hij wordt gezien als de eerste politicus die groot belang hechtte aan filosofie.

Hij genoot het gezelschap van de filosofen Protagoras, Zenon van Elea en Anaxagoras. Anaxagoras in het bijzonder zou een goede vriend worden en hem in grote mate hebben beïnvloed.

In 2014 werd er door archeologen een wijnbeker teruggevonden in een graf waarvan wordt vermoed dat Perikles samen met vrienden en zijn oudere broer Ariphron (wiens naam – in tegenstelling tot die van Perikles –- zeer zeldzaam was in de oudheid) zou hebben uit gedronken tijdens een symposion (te bezichtigen in het Epigrafisch Museum te Athene).

Perikles' manier van denken en retorische charisma waren mogelijk deels het gevolg van Anaxagoras’ nadruk op emotionele kalmte wanneer men een probleem het hoofd moest bieden en scepsis tegenover goddelijke voortekens.

Zijn beroemde kalmte en zelfbeheersing werden ook aan Anaxagoras' invloed toegeschreven.

Politieke carrière tot 431 v.Chr.

In de lente van 472 v.Chr. presenteerde Perikles Persai van Aischylos tijdens de grote Dionysia als een leitourgia, waarmee hij aantoonde dat hij tot de rijkste klasse van Athene behoorde.

Simon Hornblower heeft gesuggereerd dat uit Perikles' keuze voor dit stuk, waarin een nostalgisch beeld wordt opgehangen van Themistokles' beroemde overwinning bij Salamis, blijkt dat de jonge politicus Themistokles wenste te steunen tegen diens politieke rivaal Kimon, wiens factie erin slaagde Themistokles kort daarop te ostraciseren.

Ploutarchos zegt dat Perikles veertig jaar lang de eerste onder de Atheners was.

Als we dit letterlijk mogen nemen, moet Perikles rond 469 v.Chr. zijn vooraanstaande positie hebben verworven.

Gedurende deze periode slaagde hij er in zijn privé-leven af te schermen en trachtte hij zichzelf voor te stellen als rolmodel voor zijn medeburgers.

Zo zou hij vaak symposia vermijden, om over te komen als sober persoon.

In 463 v.Chr. was Perikles de belangrijkste aanklager van Kimon, de leider van de conservatieve factie, die ervan werd beschuldigd de strategische belangen van Athene in Macedonië te hebben verwaarloosd.

Hoewel Kimon werd vrijgesproken, had deze confrontatie aangetoond dat Perikles' grote politieke rivaal niet onaantastbaar was.

Een ostrakon met de naam van Kimon, zoon van Milthiades, op (Agora Museum, Athene).

Rond 462/461 v.Chr. besloten de leiders van de democratische partij dat het tijd werd om stelling te nemen tegen de Areopaag, een traditionele, door de Atheense aristocratie gecontroleerde raad, die ooit het machtigste staatsorgaan was geweest.

De leider van de partij en mentor van Perikles, Ephialtes, deed een wetsvoorstel om de bevoegdheden van de Areopaag sterk in te perken.

De ekklèsia (volksvergadering) zou zonder veel weerstand diens wetsvoorstel aannemen.

Deze hervorming luidde het begin van een nieuw tijdperk van "radicale democratie" in.

De democratische partij werd langzaamaan dominant in de Atheense politiek en Perikles leek bereid een populistisch discours af te steken om het publiek voor zich te winnen.

Volgens Aristoteles, kan Perikles' houding worden verklaard door het feit dat zijn voornaamste politieke tegenstander, Kimon, rijk en genereus was, en in staat was om zich van de volksgunst te verzekeren door rijkelijk uit zijn aanzienlijke persoonlijke fortuin te schenken.

De historicus Loren J. Samons II meent echter dat Perikles voldoende middelen had om met eigen middelen het in de politiek te maken, indien hij dit had gewenst.

In 461 v.Chr. slaagde Perikles erin deze geduchte tegenstander door ostracisme politiek uit te schakelen. De ogenschijnlijke beschuldiging luidde dat Kimon zijn stad had verraden door als een vriend van Sparta op te treden.

Zelfs na het ostracisme van Kimon, bleef Perikles een populistisch sociaal beleid verdedigen en bevorderen.

Hij stelde eerst een decreet voor dat de armen toeliet gratis theaterspelen bij te wonen, waarbij de staat voor de kosten van hun toelating zou instaan.

Met andere decreten verlaagde hij het vereiste vermogen voor de archontschap in 458-457 v.Chr. en schonk royale lonen aan alle burgers die als juryleden in de heliaia (het opperste gerechtshof van Athene) zetelden kort na 454 v.Chr.

Zijn meest controversiële maatregel was echter een wet uit 451 v.Chr. dat het Atheense burgerschap beperkte tot zij die aan beide kanten van de familie van Atheense afkomst waren.

Groot zijn de symbolen, veelvuldig getuigen van de macht die wij hebben gevestigd en waarom wij bewonderd zullen worden door de mensen van nu en later.

"Wij hebben geen Homeros nodig om ons te verheerlijken, geen dichter wiens woorden voor het ogenblik ons oor zullen strelen, maar wiens voorstelling van de feiten de toets van de waarheid niet zal doorstaan.

Want door onze durf hebben wij ons een weg gebaand naar elke zee en elk land, overal hebben wij onvergankelijke gedenktekenen gesticht van straf en van weldaad. "

– Perikles' lijkrede (Perikleous logos epitaphios) zoals ze is vastgelegd door Thoukydides, II 41.

Dergelijke maatregelen brachten Perikles' critici ertoe hem te beschouwen als verantwoordelijk voor de geleidelijke degeneratie van de Atheense democratie. Konstantinos Paparrigopoulos, een van de belangrijkste moderne Griekse historici, stelde dat Perikles streefde naar uitbreiding en stabilisatie van alle democratische instellingen.

Aldus, voerde hij wetgeving in die de lagere klassen toegang tot het politieke systeem en de publieke ambten gaf, waarvan zij voordien waren uitgesloten op grond van hun beperkte middelen of nederige geboorte.

Volgens Samons, geloofde Perikles dat het noodzakelijk was de macht van de demos ("het volk") te versterken, in dewelke hij een onaangeboorde bron van Atheense macht en een cruciale element voor de Atheense militaire dominantie zag.

De vloot, ruggengraat van de Atheense macht sinds de tijd van Themistokles, werd bijna geheel door leden uit de lagere klassen bemand.

Kimon geloofde daarentegen blijkbaar dat er geen verdere vrije ruimte meer bestond voor verdere democratische evolutie.

Hij was ervan overtuigd dat de democratie haar hoogtepunt had bereikt en Perikles' hervormingen leidden tot de impasse van het populisme.

Volgens Paparrigopoulos gaf de geschiedenis Kimon gelijk, omdat Athene, na Perikles' dood, wegzonk in een poel van de politieke onrust en demagogie.

Paparrigopoulos stelt dat een ongekende regressie neerdaalde over de stad, wiens glorie verging ten gevolge van Perikles' populistische politiek.

Volgens een andere historicus, Justin Daniel King, kwam radicale democratie mensen individueel ten goede, maar schaadde het de overheid.

Anderzijds, stelt Donald Kagan dat de democratische maatregelen die Perikles in werking stelde de basis legde voor een onaantastbare politieke macht.

Kimon stemde immers uiteindelijk in met deze nieuwe vorm van democratie en verzette zich niet tegen de wet op het burgerschap, nadat hij was teruggekeerd uit ballingschap in 451 v.Chr.

De moord op Ephialtes in 461 v.Chr. maakte de weg vrij voor Perikles om zijn gezag te consolideren.

Bij gebrek aan een sterke oppositie na de verdrijving van Kimon, werd de onbetwiste leider van de democratische partij de onbetwiste heerser van Athene.

Hij bleef vrijwel onafgebroken aan de macht tot aan zijn dood in 429 v.Chr.